ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ: Ποιοί ήταν οι «θεοί» των εθνών; (Ψαλ. 95,5) (16ο ΜΕΡΟΣ)

Τα κυριότερα κείμενα του Βουδισμού περιλαμβάνονται σε τρία μεγάλα έργα υπό τον κοινό τίτλο Τιπιτάκα ή Τριπιτάκα· εκεί διαφυλάσσονται οι διδαχές της Βαϊγραγιάνα σε «ιερές γραφές», τις λεγόμενες «Τάντρες». Περιλαμβάνουν κανόνες διαγωγής των μοναχών, τις ομιλίες και εν γένει τις διδασκαλίες του Βούδα και τέλος σχόλια και πραγματείες πάνω στις διδασκαλίες αυτές. Κατά τα λοιπά δεν υπάρχει κάποιο ιερό βιβλίο ή κείμενο που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως βάση του Βουδισμού. Οι μοναχοί ζουν σύμφωνα με πολύ αυστηρούς κανόνες. Και τι συμβαίνει σε ένα μοναστήρι; Στόχος είναι ο έλεγχος του νου και μέσω αυτού των πέντε αισθήσεων, καθώς και της εξαρτημένης από αυτές φιληδονίας και όλων των επιθυμιών. Αυτά θεωρούνται η πηγή κάθε κακού και πόνου. Και η χριστιανική διδασκαλία δέχεται ότι η ανηθικότητα, η απληστία και τα πάθη υποτάσσουν τον άνθρωπο και αντιπροσωπεύουν το κεντρικό κακό που πρέπει να πολεμηθεί. Οι τρόποι όμως και το περιεχόμενο της διδασκαλίας είναι διαφορετικά, καθώς στον Χριστιανισμό συναντάμε την παραδοχή της αμαρτωλότητας, που ενεργόποιεί τη μετάνοια και τα δάκρυα της μετανοίας, που με τη σειρά τους προσελκύουν τη συγχώρηση εκ μέρους του Χριστού και φέρνουν τη μεταστροφή, την αλλοίωση του νου και την αναγέννηση σε καινό άνθρωπο. Στον Βουδισμό υπάρχει ο έλεγχος του νου μέσα από τον διαλογισμό και το εκάστοτε μάντρα, που μαζί υποτίθεται ότι οδηγούν στο εσωτερικό κενό. Μάλιστα ο Βουδισμός πρεσβεύει και στις τέσσερις εκφάνσεις του πολυάριθμες μορφές διαλογισμού· πράγματι, καθετί μπορεί να γίνει αντικείμενο διαλογισμού ατομικού ή ομαδικού: η αναπνοή, το βάδισμα, η τροφή, η ενσυνείδητη κατάσταση ύπνου, τα ενεργειακά κέντρα τσάκρα, τα μάντρα, η έκσταση, ο χορός, το σεξ, οι εικόνες με σχέδια μάνταλα, ο αφουγκρασμός του αέρα, η συνειδητή εμβάπτιση των χεριών στο νερό, ακόμη και η τοξοβολία και άλλες δραστηριότητες στο Ζεν, οι πολεμικές τέχνες, αλλά και μάντρα γραμμένα σε μικρά σημειώματα που ρίχνονται σε έναν μύλο προσευχής απελευθερώνοντας τάχα έτσι μαγικές δυνάμεις. Πάντως όλα μαζί τα αντίθετά καταλήγουν να είναι μάγια, δηλαδή μια εφήμέρη, παροδική οπτασία, μια πλάνη. Όλος ο κόσμος δεν είναι παρά μια παραίσθηση και μια εντύπωση - όλα τα ορατά είναι απλά και μόνο συλλογισμός εντός του εγκεφάλου και διαλύονται, το αργότερο με τον θάνατο, σε ένα Τίποτα.

Εκεί όπου όλη η Δημιουργία είναι μια παραίσθηση, λογικά δεν χρειάζεται να υπάρχει και Δημιουργός και προφανώς δεν χρειάζεται ούτε Πρόσωπο. Κι εδώ ακριβώς έγκειται μια αποφασιστικής σημασίας διαφορά προς τον Χριστιανισμό. Μια και κάθε παραίσθηση σε τελική ανάλυση είναι 'ά-σκοπη', δεν κατατείνει δηλαδή προς κάποιον στόχο, άρα και η ζωή καταντά χωρίς νόημα. Μια βουδιστική παροιμία το εκφράζει ως εξής: Ή ζωή είναι σαν το νεκρό φύλλο στον άνεμο'. Ένα φύλλο σε δένδρο ξεκινά από φύτρο, έπειτα εκδιπλώνεται, ολοκληρώνεται και τέλος μαραίνεται. Ομοίως και η ανθρώπινη ζωή είναι μια ακολουθία από εφήμέρα και ορατά. Ο Βούδας δίδαξε το δόγμα του αυτό παρακαλώντας τους μαθητές του να του φέρουν ένα αμαξίδιο. Κατόπιν ζήτησε να διαλυθεί αυτό στα επιμέρους κομμάτια του. Ύστερα ρώτησε: «Πού είναι το κάρο;». Και η απάντηση ήρθε: «Δεν υπάρχει κάρο, δάσκαλε»!

Η τελική αλήθεια του Βούδα είναι το Μη-Είναι. Δεν υπάρχει κάρο, δεν υπάρχουν μαθητές, τίποτε και κανένας. Βεβαίως και στη χριστιανική γραμματεία των Πατέρων της Εκκλησίας υπάρχουν εκφράσεις όπως «τα πάντα είναι ένα εφήμερο κενό και ο βίος δεν είναι τίποτε παρά μια σκιά και ένα όνειρο...» (άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός). Τέτοιου είδους όμως σκέψεις και διατυπώσεις δεν βασίζονται στον μηδενισμό βουδιστικού τύπου, αλλά οι άγιοι βλέπουν με το πεφωτισμένο πνεύμα τους την αληθινή και άφθαρτη, ατελεύτητη ζωή στους Ουρανούς και τη συγκρίνουν με την παροδική και φθαρτή μας παραμονή εδώ στη γη, που πράγμάτι είναι φευγαλέα όσο μια σκιά.

Όταν ακόμη ζούσα στο μοναστήρι ως βουδιστής, είχα κατά ειρωνικό τρόπο αναρωτηθεί, για ποιο λόγο θα έπρεπε σε τελική ανάλυση να αυτοδιαλύεται ακόμη και το «ορατό» του κόσμου τούτου, μια και όλα δεν ήταν παρά μια παραίσθηση - ιδιαίτερα μάλιστα ο πόνος, που στον Βουδισμό αντιπροσωπεύει την πλέον φοβερή «αμαρτία» και της οποίας η αποφυγή θεωρείται κομβική. Όποιος όμως έχει υποφέρει, γνωρίζει, αν στ' αλήθεια πρόκειται για παραίσθηση ή όχι. Μια από τις πολύ ζωντανές, χειροπιαστές εμπειρίες μου ήταν τα «στεγνά μου δάκρυα», τα οποία έρρεαν ποτάμι προς τα μέσα μου μετά από συμβάντα στο μοναστήρι στεγνά απολύτως από αγάπη· διότι, βλέπετε, στον Βουδισμό δεν επιτρέπεται να δείχνει κανείς τα συναισθήματα του, μια και αυτά αποτελούν την εξωτερική ένδειξη ότι το άτομο απέχει πάρα πολύ από την απάθεια, ότι κουβαλά την αδυναμία του σε κοινή θέα. Ο Ιησούς αντιθέτως έδειξε τόσα ανθρώπινα συναισθήματα: Οργή, ενόχληση, θλίψη, δάκρυα, απογοήτευση, χαρά, έκπληξη και άλλα. Και καθώς η βίωση του πόνου στα πλαίσια του Χριστιανισμού κατέχει μια εξαιρετικά κεντρική θέση, ο ίδιος ο πόνος συχνά αποτελεί την αφορμή επίκλησης του Θεού. Στον Βουδισμό ωστόσο ο άνθρωπος κατά την προσπάθεια του, στο όνομα της αρμονίας, να αδειάσει, να κατακτήσει το κενό, να γίνει ανεκτικός και να παραμένει συγκρατημένος και επιφυλακτικός, κυριολεκτικά αποστραγγίζεται μέχρι ξηρότητας. Δεν υπάρχουν πια συγκρούσεις, ενώ έριδες και διαφωνίες είναι ανεπιθύμητες (σαν να λέμε, «Στρουθοκαμήλισε!», δηλαδή «Διαλογίσου!», αυτό είναι το σύνθημα), αφού αυτές οδηγούν σε χειρότερο κακό, δηλαδή στο να ξεσπάσει ξαφνικά αμόκ βίας. Αν δεν μαθαίνει κανείς διαρκώς να κρύβει τα συναισθήματά του, τότε αλίμονό του σαν θα εκδηλωθεί πάνω του η καταστροφική ισχύς κάποιου άλλου ανθρώπου! Το άδειασμα και η αποφόρτιση των δυνάμεων που μέχρι τότε αναχαιτίζονταν, είναι η κατάσταση αμόκ. Όσο ακόμη ζούσα στο μοναστήρι στην Ταϊλάνδη, βίωσα αυτή την απολύτως ανεξέλεγκτη έκφραση βίας παρά τρίχα στο πετσί μου δύο φορές και είχα βαθύτατα σοκαριστεί.

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ