ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ: ΔΙΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ Η ΠΑΛΑΙΑ ΔΙΑΘΗΚΗ (19ο ΜΕΡΟΣ)

ΑΠΕΙΡΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, ΑΜΕΣΕΣ ΚΑΙ ΕΜΜΕΣΕΣ, μας πληροφορούν ότι τόσο στην αρχαία όσο και στη Βυζαντινή περίοδο οι Χριστιανοί έμελετοΰσαν την Παλαιά Διαθήκη και ιδιωτικώς. Ό άγιος Ιωάννης ό Χρυσόστομος, ό όποιος ήταν άπό τους πιό έπιμελείς αναγνώστες της, συγκρίνει τήν ωφέλεια πού παίρνει κανείς άπό τήν μελέτη της Παλαιάς Διαθήκης με έκείνην πού αποκομίζει άπό τήν Καινή και παρατηρεί: «Της μεν Παλαιάς έργον ην ποιήσαι άνθρωπον, της δε Καινής τον άνθρωπον έργάσασθαι άγγελον» (ΙΩ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ, Σύνοψις της Παλαιάς τε και Καινής, ώς έν τάξει ύπομνηστικού, Προθεωρία ΡG 56, 317).

Τό πιό αγαπητό βιβλίο τών μελών της αρχαίας Εκκλησίας ήταν τό Ψαλτήριο. Οι Ψαλμοί άνεγινώσκοντο και κατ' ιδίαν και στή λατρεία, πολλοί δε Χριστιανοί άπεστήθιζαν τό περιεχόμενο του Ψαλτηρίου. Είναι δε χαρακτηριστικό ότι ό δεύτερος Κανών της αγίας Έβδόμης Οικουμενικής Συνόδου ορίζει ότι καθένας πού πρόκειται νά προαχθή στον βαθμό του Επισκόπου πρέπει νά γνωρίζη «τον Ψαλτήρα», ώστε νά είναι σε θέσι νά συμβουλεύη «τόν ύπ΄ αυτόν κλήρον» αναλόγως. Ό δε πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Γεννάδιος (458-471) «ούδένα έχειροτόνει τό Ψαλτήριον μη γινώσκοντα» (ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, ένθ' άνωτ.. σελ. 7).

Ή άνάγνωσι της Παλαιάς Διαθήκης και είδικώτερα του Ψαλτηρίου είχαν είσαχθή ενωρίς στην λατρεία της Εκκλησίας. Ή Ιουδαϊκή Συναγωγή είχε περί πολλού τήν άνάγνωσι τών Ψαλμών. Ή προτίμησι δε αυτή γιά τους Ψαλμούς «μετεφυτεύθη και είς τήν χριστιανικήν Έκκλησίαν», παρατηρεί ό καθηγητής Παναγιώτης Μπρατσιώτης. Και συνεχίζει: «Ό ιερός Χρυσόστομος αναδεικνύει τήν προτίμησιν ταύτην τών πιστών δια τους Ψαλμούς και εκφράζει τόν θαυμασμόν του "τίνος ένεκεν παρά πάσας τάς Γραφάς τάς έν τη Παλαιά και έν τη Καινή Διαθήκη τήν του Δαβίδ Βίβλον ούτως άγαπώσι πάντες (...) και ή του Πνεύματος χάρις ωκονόμησε καθ' έκάστην ήμέραν τε και νύκτα τόν μακάριον Δαβίδ άνακηρύσσεσθαι». Άπό τά άλλα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης «άνεγινώσκοντο έν πάσαις ταίς κυρίαις λειτουργίαις, παραλλήλως προς τους Ψαλμούς, και άλλα βιβλία τής Π. Διαθήκης και μάλιστα προφητικά. Περί δέ τούτου έχομεν», εκτός τών άλλων, και τέσσερις σπουδαιότατες μαρτυρίες, «τήν του Ίουστίνου φιλοσόφου και μάρτυρος, τήν τών Αποστολικών Διαταγών (περί τό 300), τήν του λεγομένου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, περί τό 500, και τήν του Μαξίμου του Όμολογητού, εκ του ζ΄ αιώνος» (ΤΟΥ ΙΔΙΟΥ, ένθ' άνωτ., σελ. 7-8).

Ό ιστορικός εκκλησιαστικός συγγραφεύς Εύσέβιος Καισαρείας (265-340), έρμηνεύων τόν στίχο 27 του ξζ' [67ου] Ψαλμού, ό όποίος λέγει «έν έκκλησίαις ευλογείτε τόν Θεόν, Κύριον έκ πηγών Ισραήλ», παρατηρεί: Αυτοί οι όποίοι ψάλλουν προς τόν Θεόν στις ιερές συνάξεις, πού δεν είναι παρά «αί του Σωτήρος ημών Έκκλησίαι», πρέπει νά αντλούν τό περιεχόμενο τών ύμνων και τών δοξολογιών των, «τήν του Κυρίου θεολογίαν», άπό τις πηγές τού Ισραήλ. «Πηγαί δέ Ισραήλ», εξηγεί ό Εύσέβιος, «αί προφητικαί Γραφαί τυγχάνουσιν, ή τε Μωϋσέως νομοθεσία», δηλαδή τά συγγράμματα τών Προφητών και ή μωσαϊκή νομοθεσία. Άπό αυτές λοιπόν, συνεχίζει, ωσάν άπό πηγές, πρέπει νά άντλώμεν «τάς περί του Σωτήρος ημών μαρτυρίας» και μέ αυτές νά εύλογώμεν τόν Κύριον «έν ταίς έκκλησίαις», στις ιερές συναθροίσεις (ΕΥΣΕΒΙΟΥ Καισαρείας, Ερμηνεία είς Ψαλ. ξζ' [67] 27 ΒΕΠΕΣ 21, 365 (18-25).

Πράγματι· όταν άνατρέξωμε στή λατρεία τής "Ορθοδόξου Έκκληοίας, θά διαπιστώσωμε ότι αυτή διαποτίζεται όχι μόνον άπό τήν Καινή, άλλα και άπό τήν Παλαιά Διαθήκη. Όρισμένες μάλιστα φορές δεσπόζει ή Παλαιά Διαθήκη.

Έχει γραφή, και είναι απολύτως ορθόν, ότι: «Τό σύνολο τών άκολουθιών (της Όρθοδόξου λατρείας) αποτελείται άπό χωρία τής Αγίας Γραφής, άπό παραφράσεις τους καί σχόλια πάνω σ΄ αυτά. Ή Λειτουργία διατρέχει τή Βίβλο στην ολότητά της καί ερμηνεύει μέ τήν τριαδική καί χριστολογική προοπτική τά σπουδαιότερα στάδια τής (θείας) οικονομίας» γιά τή σωτηρία και τή λύτρωσι τού άνθρωπου απο τήν αμαρτία.

"Ετσι, γιά νά άναφέρωμε κάποια παραδείγματα, στό Άπολυτίκιον τής μεγάλης εορτής του Ευαγγελισμού τής Θεοτόκου ψάλλομε: «Σήμερον τής σωτηρίας ημών τό κεφάλαιον καί του απ΄ αιώνος μυστηρίου ή φανέρωσις». Δηλαδή: Σήμερα οι Ορθόδοξοι πιστοί γιορτάζομε τό σπουδαιότερο, τό κυριώτερο γεγονός τής σωτηρίας μας και τήν φανέρωσι, τήν άποκάλυψι του θείου και μυστηριώδους σχεδίου τής σωτηρίας μας, τό όποιον άνθρωπος ήταν αδύνατον μόνος του νά γνωρίση, και τό όποίον είχε έπί μακρό χρόνο καλυφθή μέ σιωπή και έτηρήθη μυστικό· τό όποίον όμως έφανερώθη τώρα. Τό μυστηριώδες τούτο σχέδιο φανερώνουν οι προφητικές γραφές (βλ. Ρωμ. ιδ' [14] 24-25· κατ άλλην άρίθμησιν τών κεφαλαίων και τών στίχων, Ρωμ. ις΄ [16] 25-26).

Επίσης στό Δοξαστικό τών Άποστίχων τοΰ Εσπερινού τής ιδίας εορτής ψάλλομε: «Σήμερον χαράς Ευαγγέλια (...) τά κάτω τοις άνω συνάπτεται· ό Αδάμ καινουργείται ή Εύα τής πρώτης λύπης έλευθερούται· καί ή σκηνή τής καθ' ημάς ουσίας τη θεώσει του προσληφθέντος φυράματος ναός Θεού κεχρημάτικεν» (ΜΗΝΑΙΟΝ Μαρτίου, Τη κε' [25], Είς τόν Έσπερινόν, Δόξα και νύν τών Άποστίχων (ήχος δ'), Ανδρέου Ίεροσολυμίτου). Δηλαδή: Σήμερα γιορτάζομε χαρούμενες, αγαθές αγγελίες, πού αφορούν στή σωτηρία μας· οι άνθρωποι συνάπτονται και συνενώνονται φιλικώς μέ τις αγγελικές δυνάμεις· ό Αδάμ ανακαινίζεται· ή Εύα ελευθερώνεται άπό τήν πρώτη λύπη τής αμαρτίας· και τό σκήνωμά μας, τό σώμα μας, διά τής θεώσεως τής άνθρωπίνης φύσεως, τήν οποία προσέλαβε ό Υιός και Λόγος του Θεού, έχει γίνει ναός Θεού.

Σύμφωνα μέ τό Τυπικόν, δηλαδή τήν καθιερωμένη τάξι τών ιερών ακολουθιών τής Εκκλησίας μας, κατά τήν διάρκεια του ετησίου κύκλου διαβάζεται ή Καινή Διαθήκη (έκτος άπό τήν Αποκάλυψη, άλλά και πλήθος αποσπασμάτων άπό τήν Παλαιά Διαθήκη· ή άνάγνωσι μάλιστα ολοκλήρου του βιβλίου τών Ψαλμών, τό όποίον διαιρείται σέ 20 «Καθίσματα», επαναλαμβάνεται μιά φορά κάθε εβδομάδα. Μπορεί χωρίς κανένα ενδοιασμό νά λεχθή ότι «ή Λειτουργία τρέφεται άπό τή Βίβλο. Έκτος άπό τίς περικοπές πού διαβάζονται, έχουν μετρήσει 98 χωρία τής Παλαιάς Διαθήκης καί 114 τής Καινής Διαθήκης» (ΠΑΥΛΟΥ ΕΥΔΟΚΙΜΩΦ, Ή προσευχή της Ανατολικής Εκκλησίας (Ή βυζαντινή λειτουργία του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου), έκδ. «Αποστολικής Διακονίας», Αθήναι 1980, σελ.41).

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ