Ὁ αἱρετικὸς χωρίζεται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν λόγῳ τῆς αἱρέσεώς του καὶ συνεπῶς εἶναι αὐτοκατάκριτος (4ο Μέρος)

 Ὅτι μία τοπικὴ σύνοδος ἔχει ἁρμοδιότητα νὰ ἀναθεματίσῃ αἵρεσιν.

Πολλές φορὲς εἰς τὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας αἱρετικοὶ ἀναθεματίζονταν ἀπὸ τοπικὲς συνόδους. Τὰ παραδείγματα συμπεριλαμβάνουν τὴν Σύνοδο τῆς Ἀντιοχείας τοῦ 268 μ.Χ., ποὺ καταδίκασε τὸν Παῦλο τὸν Σαμοσατέα, τὴν Σύνοδο τῆς Σαρδικῆς τοῦ 343, ποὺ κατεδίκασε τὸν Ἀνομοίους καὶ Πνευματομάχους καὶ ἀποκατέστησε τοὺς Ἁγίους Ἀθανάσιο Ἀλεξανδρείας καὶ Παῦλο Κωνσταντινουπόλεως εἰς τοὺς οἰκείους θρόνους, τὴν Λατερανή Σύνοδο τοῦ 649 μ.Χ., ποὺ καταδίκασε τὸν Μονοθελητισμό, τὴν ἐν Ἁγίᾳ Σοφίᾳ Σύνοδο τοῦ 879 μ.Χ., ποὺ κατεδίκασε τὴν αἵρεσιν τῆς διπλῆς ἐκπορεύσεως τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, (ἤτοι τοῦ filioque), καὶ τὰς Συνόδους τῶν 1341, 1347, καὶ 1351 μ.Χ., ποὺ κατεδίκασαν τοὺς Ἀνθησυχαστές.

Οἱ ἀποφάσεις τῶν τοπικῶν συνόδων κατὰ αἱρετικῶν ἰσχύουν ἐξ ἵσου μὲ ἀποφάσεις οἰκουμενικῶν συνόδων, καθὼς κάθε τοπικὴ Ἐκκλησία κατέχει τὸ πλήρωμα τῆς καθολικῆς Ἐκκλησίας, ὅπως ἀκριβῶς κάθε τεμάχιο τοῦ Ἡγιασμένου Ἄρτου ὑφίσταται ὡς πλήρωμα τοῦ Σώματος τοῦ Χριστοῦ· καὶ ὅπως σὲ κάθε Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδος ὑφίσταται τὸ πλήρωμα τῆς Θεότητος φυσικῶς.

Οὕτως, ὁ Ἅγιος Μάξιμος ἐξηγεῖ, πῶς μία τοπικὴ σύνοδος δύναται νὰ εἶναι ὄντως σύνοδος μὲ κῦρος:

"Εἰ τὰς γινομένας συνόδους αἱ κελεύσεις τῶν βασιλέων κυροῦσιν, ἀλλ᾽ οὐχὶ εὐσεβής πίστις, δέξαι τὰς κατὰ τοῦ ὁμοουσίου γενομένας συνόδους, ἐπειδὴ κελεύσει βασιλέων γεγόνασι· φημὶ δὴ πρώτην τὴν ἐν Τύρῳ, δευτέραν τὴν ἐν Ἀντιοχείᾳ, τρίτην τὴν ἐν Σελευκείᾳ, τετάρτην τὴν ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐπὶ Εὐδοξίου τοῦ Ἀρειανοῦ, πέμπτην τήν ἐν Νίκῃ τῆς Θράκης, ἕκτην τὴν ἐν Σερμίῳ, καὶ μετὰ ταύτας πολλοῖς ὕστερον χρόνοις, ἐβδόμην τὴν ἐν Ἐφέσῳ δευτέραν, ἧς ἐξῆρχε Διόσκορος· ὅλας γὰρ ταύτας κέλευσις βασιλεών ἤθροισε, καὶ ὅμως πᾶσαι κατεκρίθησαν διὰ τὴν ἀθεΐαν τῶν ὑπ᾽ αὐτῶν κυρωθέντων ἀσεβῶν δογμάτων. Διὰ τὶ δὲ οὐκ ἐκβάλλετε τὴν καθελοῦσαν Παῦλον τὸν Σαμοσατέα ἐπὶ τῶν ἁγίων καὶ μακαρίων Διονυσίου τοῦ πάπα ῾Ρώμης καὶ Διονυσίου τοῦ Ἀλεξανδρείας καὶ Γρηγορίου τοῦ Θαυματουργοῦ, τοῦ τῆς αὐτῆς ἐξάρξαντος συνόδου, ἐπειδὴ μὴ κελεύσει βασιλέως ἀθροισθείσας, ἢ ὅλως κελεύσει βασιλέων πάντως τὰς συνόδους ἀθροίζεσθαι; Ἐκείνας οἶδεν ἁγίας καὶ ἐγκρίτους συνόδους ὁ εὐσεβής τῆς Ἐκκλησίας κανών, ἃς ὀρθότης δογμάτων ἐνέκρινεν. Ἀλλὰ καὶ καθὼς οἶδεν ὁ δεσπότης μου καὶ ἄλλους διδάσκει, δεύτερον γίνεσθαι συνόδους κατὰ πᾶσαν ἐπαρχίαν τοῦ ἔτους ὁ κανὼν διηγόρευσε, κελεύσεως βασιλικῆς μηδεμίαν μνήμην πεποιη-μένας, ἐπ᾽ ἀσφαλείᾳ τῆς σωτηριώδους ἡμῶν πίστεως καὶ διορθώσει πάντων τῶν ἀνηκόντων τῷ θείῳ τῆς Ἐκκλησίας νόμῳ κεφαλαίων. (Ἁγ. Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητοῦ, Diputatio inter Maximum et Theodosium, 4.)

Ἐξ αὐτῶν ὁλοφανῶς φαίνεται ὅτι ἡ ἰσχὺς καὶ τὸ κύρος τῶν ἀποφάσεων μιᾶς συνόδου καθορίζονται ἁπὸ τὴν εὐσέβεια καὶ τὴν ὀρθοδοξία της καὶ ὄχι ἀπὸ τὴν τοπικὴ ἢ οἰκουμενικὴ ἰδιότητά της.

Κατὰ τοὺς πρώτους τρεῖς αἰώνες τῆς Ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας δὲν συγκλήθηκε καμμία οἰκουμενικὴ σύνοδος. Ἕπεται ὅτι δὲν ἠδύνατο ἡ Ἐκκλησία νὰ κανονίσῃ τοὺς αἱρετικοὺς, ἢ ὅτι μέχρι τὸ 325 μ.Χ. οἱ αἱρετικοὶ ἔμεναν ἐντὸς τῆς Ἐκκλησίας; Καθόλου, καθὼς οἱ αἱρετικοὶ ἐχωρίζοντο ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ἐξ ὑπαιτιότητος τῆς αἱρέσεώς τους, ἐνῷ ἡ Ὀρθόδοξος διδασκαλία διακηρύττετο ἀκριβῶς εἰς τὰς τοπικὰς συνόδους.

  Ὅτι δύναται καὶ ἕνας ἐπίσκοπος νὰ κρίνῃ καὶ νὰ ἀφορίσῃ αἱρετικόν.

Δύναται καὶ ἕνας ἐπίσκοπος νὰ ἀφορίσῃ αἱρετικὸν, καθὼς μαρτυρεῖ ὁ βίος τοῦ Ἁγίου Πέτρου Ἀλεξανδρείας:

«Ὅταν ὁ αὐτὸς ὁ δεύτερος Ἰούδας, (ὁ Ἄρειος), ὁ βλάσφημος, δοῦλος, καὶ ψεύτης, ἀποδείχθηκε ἀδιόρθωτος, μένων ἀκίνητος εἰς τὸ μῖσος του κατὰ τοῦ Θεοῦ, καὶ ἀπρόθυμος νὰ ὑπαχθῇ εἰς τὴν ἀλήθεια, ὁ Ἅγιος Πέτρος τὸν ἀναθεμάτισε, ἀφορίζοντας αὐτὸν ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία καὶ ἀποκόπτοντάς τον σὰν σεσηπότα κλάδο.»

Μαθών ὁ τρισκατάρατος Ἄρειος [ὅτι ὁ Πέτρος ἦτο φυλακισμένος], (τὸν ὁποῖον εἶχεν ἀφωρισμένον οὗτος ὁ Πατριάρχης πρωτύτερα ὡς ἐχθρὸν τοῦ Χριστοῦ καὶ πολέμιον), ἔβαλε μεσίτας πολλοὺς ἱερεῖς καὶ διακόνους νὰ παρακαλέσουν τὸν Ἅγιον νὰ τὸν συγχωρήσῃ ὡς εὔσπλαχνος· οἵτινες μὴ ἠξεύροντες τὴν πονηρίαν τοῦ Ἀρείου, ἐπῆγαν εἰς τὴν φυλακὴν καὶ προσκυνήσαντες τὸν Ἀρχιερέα εἶπον πρὸς αὐτὸν·

«Παρακαλοῦμέν σε, Δέσποτα, ὅλοι κοινῶς μετὰ δακρύων, νᾶ κάμῃς τὴν χάριν ταύτην, ἐπειδὴ ὁ Θεὸς σέ προσκαλεῖ πρὸς αὐτὸν μὲ τὸ μαρτύριον καὶ μέλλεις νὰ ἀποθάνῃς σήμερον ἢ αὔριον, νά δοξάσῃς τὸν Κύριον μὲ τὴν πρόσχυσιν τοῦ σοῦ αἵματος, συγχώρησον τὸν Ἄρειον νὰ ἱερουργῇ ὡς τὸν πρότερον.»

            Τότε ὁ Ἅγιος δὲν τοὺς ἀφῆκε νὰ τελειώσουν τὴν αἴτησιν, ἀλλὰ εὐθὺς ἀκούσας τὸ θεοστυγὲς ἐκεῖνο καὶ βέβηλον ὅνομα ἀπεκρίνατο λέγων·

            «Ὁ Ἄρειος ἂς εἶναι ἀφω-ρισμένος καὶ χωρισμένος τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ εἰς τοῦτο τὸν αἰῶνα καὶ εἰς τὸν μέλλοντα, καθὼς καὶ αὐτὸς ὁ τρισκατάρατος ἐχώρισε τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὴν Πατρικὴν δόξαν καὶ ὁμοουσιότητα. (Βίος Ἁγ. Πέτρου Ἀλεξανδρείας, Μέγας Συναξαριστής, Βίκτωρος Ματθαίου, τομ. ΙΑ´, 608.)

Κατὰ τὸ ἀρχαίον μαρτυρολόγιον, ὁ Ἅγιος συνέχισε μὲ τὰ ἐξῆς λόγια:

"Καὶ μὴ μὲ νομίσητε ἄσπλαγχνον εἶναι καὶ ἀσυμπαθῆ, καὶ ἐμοῦ αὐτοῦ ἀνθρώπου ὄντος ἀμαρτωλοῦ, καὶ τοῦ Ἀρείου δολον ἐγκεκρυμμένον ἔχον-τος. Οὐ γὰρ ἀπ᾽ ἐμαυτοῦ τοῦτον ἀνεθεμάτισα. Τῇ γὰρ νυκτὶ ταύτῃ πληρώσαντός μου κατὰ ἔθος τὴν σύναξιν, ἱστάμενος καὶ εὐχομένου μου, συνέβη θεωρῆσαί με παῖδα εἰσελθόντα τὴν θύραν τοῦ κελλίου τούτου, ὡς ἐτῶν δώδεκα, οὐ τὸ πρόσωπον φῶς ἔλαμψεν ὡς πάντα τὸν οἶκον τοῦτον φωτίσαι. Ἦν δὲ φορῶν κολόβιον λινοῦν, ἁπὸ δὲ τοῦ τραχήλου καὶ τοῦ στήθους ἔμπροσθεν ἕως τῶν πόδων διαρραγὲν εἰς δύο καὶ ταῖς δύο χερσὶν ἐπάνω τοῦ στήθους σφίγγων τὰ δύο τοῦ κολοβίου ρήγματα ἔσκεπεν αὐτοῦ τὴν γύμνωσιν. Ὡς δὲ εἶδον αὐτὸν θροηθείς, αἰφνιδίως τοῦ στόματός μου ἀνοιχθέντος, εἶπον: «Κύριε, τίς σου περιέσχισεν τὸν χιτῶνα;» Ὁ δὲ ἀποκριθεῖς εἶπεν μοι: «Ἄρειος περιέσχισέν με. Ἄλλὰ βλέπε μὴ δέξῃ αὐτὸν εἰς κοινωνίαν. Ἤδη γὰρ μέλλουσιν παρακαλεῖν σε ὑπὲρ αὐτοῦ. Ὅρα μὴ πεισθῇς. Παράθου δὲ Ἀχιλλᾷ καὶ Ἀλεξάνδρῳ τοῖς πρεσβυτέροις τοῖς κατὰ διαδοχήν σου μέλλουσιν ποι-μαίνειν τὴν ἐμὴν ἐκκλησίαν, ἵνα μὴ αὐτὸν δέξωνται.» (J, Viteau, Passions des saints Écaterine et Pierre d’Alexandrie, Barbara et Anysia: publiées d’après les manuscrits grecs de Paris et de Rome (Παρίσι, 1897): 71-73.)

Καὶ κατὰ τὸν Σλαβονικὸ βίο, ὁ Ἅγιος Πέτρος συμπλήρωσε:

«Τὸν Ἄρειον δὲν τὸν δέχομαι, διότι ἔχει ἐκβληθεῖ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἁγίαν Ἐκκλησίαν ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Θεόν καὶ ἔχει ἀφοριστεῖ ὄχι ἀπὸ τὴν δική μου κρίσιν, ἀλλ᾽ ἀπὸ τὴν κρίσιν τοῦ Θεοῦ.» (Ἁγίου Δημητρίου τοῦ Ροστώβ, Kniga Zhitii Svyatykh na Mesyats Noemvrii:  Μόσχα, 1888 Ζ´ Συνοδικὴ ἐκδ., 132-135.2.)

Ἰδιαιτέρας σημασίας εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ἀφορισμὸς τοῦ ᾽Αρείου ἀπὸ τὸν Ἀλεξανδρείας Πέτρο ἔγινε 14 χρόνια πρὶν τὴν σύγκλισιν τῆς Α´ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, πρὶν καταδικασθεῖ ὁ Ἀρειανισμὸς ἀπὸ οἰκουμενικὴ σύνοδο.  

Τὸ περιστατικὸ ἀυτὸ τοῦ βίου τοῦ Ἁγίου Πέτρου Ἀλεξανδρείας θεμελιώνεται θεολογικῶς καὶ ἐκκλησιολογικῶς εἰς τὴν ἐκφαντορικὴ ἰδιότητα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας. Ἡ ἀφοριστικὴ δύναμις τοῦ ἱεράρχη, κατὰ τὸν Ἄγιο Διονύσιο τὸν Ἀρεοπαγίτη, εἶναι κυρίως ἐκφαντορική καὶ ὄχι δικονομική:

Ὁ θεῖος ἱεράρχης ἐκφαντορικός ἐστιν, ὡς τὰ λόγιά φησιν, τῶν θεαρχικῶν δικαιωμάτων.

«Ἄγγελος» γὰρ «κυρίου παντο-κράτορος θεοῦ ἐστιν» ... Οὕτω καὶ τὰς ἀφοριστικὰς ἔχουσιν οἱ ἱεράρχαι δυνάμεις ὡς ἐκφαντορικοὶ τῶν θείων δικαιωμάτων, οὐχ ὡς ταῖς αὐτῶν ἀλόγοις ὁρμαῖς τῆς πανσόφου θεαρχίας εὐφήμως εἰπεῖν ὑπηρετικῶς ἑπομένης, ἀλλ’ ὡς αὐτῶν ὑποφητικῶς ὑποκινοῦντι τῷ τελεταρχικῷ πνεύ-ματι τοὺς κεκριμένους θεῷ κατ’ ἀξίαν ἀφοριζόντων. «Λάβετε» γάρ φησι «πνεῦμα ἅγιον. Ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται· ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται.» Καὶ τῷ τὰς θείας ἀποκαλύψεις τοῦ παναγιεστάτου πατρὸς ἐλλαμπομένῳ τὰ λόγιά φησιν «Ὃ ἐὰν δήσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται δεδεμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς, καὶ ὃ ἐὰν λύσῃς ἐπὶ τῆς γῆς, ἔσται λελυμένον ἐν τοῖς οὐρανοῖς» ὡς ἐκείνου καὶ παντὸς τοῦ κατ’ αὐτὸν ἱεράρχου κατὰ τὰς ἐν αὐτῷ γινομένας τῶν πατρικῶν δικαιωμάτων ἀποκαλύψεις ἐκφαντο-ρικῶς καὶ διαπορθμευτικῶς τοὺς θεοφιλεῖς προσιεμένους καὶ τοὺς ἀθέους ἀποκληροῦντος. Καὶ τὴν ἱερὰν γὰρ ἐκείνην θεολογίαν, ὡς τὰ λόγιά φησιν, οὐκ αὐτοκινήτως οὐδὲ σαρκὸς καὶ αἵματος ἀποκαλυψάντων ἀλλ’ ὑπὸ Θεοῦ νοητῶς αὐτὸν τὰ οἰκεῖα μυήσαντος ἀπεφθέγξατο. Τοὺς μὲν οὗν ἐνθέους ἱεράρχας οὕτω τοῖς ἀφορισμοῖς καὶ πάσαις ταῖς ἱεραρ-χικαῖς δυνάμεσι χρηστέον, ὅπως ἂν ἡ τελετάρχις αὐτοὺς θεαρχία κινήσοι, τοὺς δὲ ἄλλους οὕτω τοῖς ἱεράρχαις, ἐν οἷς ἂν δρῶσιν ἱεραρχικῶς, προσεκτέον ὡς ὑπὸ θεοῦ κεκινημένοις. «Ὁ ἀθετῶν» γὰρ «ὑμᾶς» φησιν «ἐμὲ ἀθετεῖ.» (Ἁγ. Διονυσίου Ἀρεοπαγίτου, Περὶ τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱεραρχίας, 7.)

Ἐξ αὐτοῦ τοῦ χωρίου φαίνεται ἁριδήλως ὅτι ἡ καθολικὴ ἐξουσία τῆς Ἱεραρχίας εἶναι ἐκφαντορικὴ ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ. Συνέπεται ὅτι κατὰ τὴν ἀκρίβειαν τῆς Ὀρθοδόξου ἐκκλησιολογίας ἡ κοπὴ ἢ ἡ τομὴ τῶν νεκρωθέντων δι᾽ αἱρέσεως μελῶν ἀπὸ τὸ σῶμα δὲν ἐνεργεῖται ἀπὸ τὴν συνοδικὴ διάγνωσιν ἢ τὴν ἀφοριστικὴ ἀπόφασιν, καὶ δὴ, ὀπωσδήποτε ὄχι δικανικῶς. Μᾶλλον, ἡ συνοδικὴ ἀπόφασις διαπιστώνει καὶ ἀποκαλύπτει ἐν Ἁγίῳ Πνεύματι—προβάλλει καὶ ἐπιμαρτυρεῖ δημοσίως—τὴν εἴδησιν ἑνὸς τετελεσμένου γεγονότος. Ἡ δὲ ἐμμονὴ εἰς τὴν δικανικὴν ἀφοριστικὴν μέθοδον καὶ εἰς τὴν δικονομικὴν διαδικασίαν εἶναι τεκμήριο τῆς ἐκ-κοσμικεύσεως τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ φρο-νήματος καὶ εἰς τὴν οὐσία σημείο τῆς μεταπτωτικῆς καταστάσεως. Ἆρα, εἰς τὸ τροπάριο τῶν αἴνων τῆς ἐβδόμης Κυριακῆς ἀπὸ τοῦ Πάσχα τὸ «ἐκσφενδονήσαντες τοῦ τῆς Ἐκκλησίας πληρώματος» ἀναφέρεται εἰς τὴν ἐκφαντορικὴ ἐνέργεια τῶν Ἱεραρχῶν καὶ ὄχι εἰς τὴν ἐνεργοποίησιν τῆς ἐκτομῆς ἢ εἰς τὴν μετάβασιν ἀπὸ μίαν «ἐν δυνάμει» κατάστασιν εἰς μίαν «ἐν ἐνεργεία». (Ἵσως μᾶλλον δικαιολογεῖται μόνον ὁ ἰσχυρισμὸς ὅτι ἡ μόνη μετάβασις εἶναι ἀπὸ τὴν «ἐν ἀμυδρῷ» κατάστασιν εἰς τὴν «ἐν ἐναργείᾳ», καὶ τοῦτο φιλανθρωπικῶς διὰ τοὺς πολλούς.)

 ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ

ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ ΑΡΘΡΑ

1. Ὁ αἱρετικὸς χωρίζεται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν λόγῳ τῆς αἱρέσεώς του καὶ συνεπῶς εἶναι αὐτοκατάκριτος (1ο Μέρος) 
2. Ὁ αἱρετικὸς χωρίζεται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν λόγῳ τῆς αἱρέσεώς του καὶ συνεπῶς εἶναι αὐτοκατάκριτος (2ο Μέρος) 

3. Ὁ αἱρετικὸς χωρίζεται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησίαν λόγῳ τῆς αἱρέσεώς του καὶ συνεπῶς εἶναι αὐτοκατάκριτος (3ο Μέρος)