ΑΙΡΕΣΙΣ ΚΑΙ ΜΝΗΜΟΣΥΝΟΝ

Ποία ή δέουσα στάσις του Ορθοδόξου Χριστιανού πρός τόν εκπίπτοντα έν εγκλήματι ή αιρέσει Ιεράρχην;

Η διακοπή του μνημοσύνου του οικείου Ιεράρχου αποτελεί αμάρτημα. Τούτο ισχύει ακόμη και έν περιπτώσει εγκλήματος. Τότε η διακοπή του μνημοσύνου του Ιεράρχου, <<πρό συνοδικής διαγνώσεως>> (ΙΔ΄ Κανών Πρωτοδευτέρας Συνόδου) <<καί τελείας αυτού κατακρίσεως>> (ΙΕ΄ Κανών Πρωτοδευτέρας Συνόδου), τιμωρείται διά παντελούς αλλοτριώσεως του κληρικού από πάσης ιερατείας (αυτόθι).
Αντιθέτως, ότε ο Ιεράρχης κηρύττει, <<δημοσία...και γυμνή τή κεφαλή έπ' Εκκλησίας>> διδάσκων, <<αίρεσιν τινα παρά πατέρων κατεγνωσμένην>>, η διακοπή της πρός αυτόν κοινωνίας πρό συνοδικής διαγνώσεως είναι πράξις ορθόδοξος (αυτόθι). Οι ούτω ποιούντες <<ού μόνον τη κανονική επιτιμήσει ούχ υπόκεινται, πρό συνοδικής διαγνώσεως εαυτούς τής πρός τον καλούμενον Επίσκοπον κοινωνίας αποτειχίζοντες, αλλά και της πρεπούσης τιμής τοίς ορθοδόξοις αξιωθήσονται>> (αυτόθι). <<Εί δέ τινές>> γράφει ο άγιος Σωφρόνιος Ιεροσολύμων, <<αποσταταῖέν τινός ού διά πρόφασιν εγκλήματος, αλλά δι' αίρεσιν υπό Συνόδου ή αγίων Πατέρων κατεγνωσμένην, τιμής και αποδοχής άξιοι, ώς οι ορθόδοξοι>> (PG. 87, 3369-3372). Ούτως ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας, γράφων πρός τους έν Κωνσταντινουπόλει περί του Νεστορίου, τονίζει <<Τοίς δέ γε των κληρικών, ήτοι (ή) λαικών διά την ορθήν πίστιν κεχωρισμένοις, ή καθαιρεθείσι παρ' αυτού, κοινωνούμεν ημείς>> (Μ. 4, 1096). Και ο ΛΑ΄ Αποστολικός Κανών προβλέπει τον αποχωρισμόν έκ του Επισκόπου, έν περιπτώσει καταγνώσεως τούτου <<έν ευσεβεία και δικαιοσύνη>>. Το έν δικαιοσύνη ενταύθα νοείται, βεβαίως, είτε ώς κακόδοξος άρνησις του θείου νόμου, όπερ αίρεσις, είτε και ώς απλή παράβασις τούτου, ότε ισχύουσι τα έν τώ ΙΕ΄ Κανόνι της Πρωτοδευτέρας σχετικά.
Οι ώς άνω αποχωριζόμενοι του κηρύττοντος αίρεσιν Ιεράρχου δεν δύνανται να κατηγορηθώσιν επί καταφρονήσει Επισκόπου, ή επί σχίσματι. Τουναντίον, ούτοι επαινούνται, καθ' ότι διακρίνουσι τους ψευδεπισκόπους απο των αληθών και διά της έν λόγω στάσεώς των σπουδάζουσι να σώσωσι την Εκκλησίαν έκ <<σχισμάτων και μερισμών>>. <<Ού γάρ Επισκόπων, αλλά ψευδεπισκόπων και ψευδοδιδασκάλων κατέγνωσαν, και ού σχίσματι την ένωσιν της Εκκλησίας κατέτεμον, αλλά σχισμάτων και μερισμών την Εκκλησίαν εσπούδασαν ρύσασθαι>>, διαγγέλει η Πρωτοδευτέρα Σύνοδος (ΙΕ΄ Κανών).

Δυνητικός ο Κανών ή υποχρεωτικός;

Οι ενάντια φρονούντες γράφουν ότι ο Κανών είναι δυνητικός, δηλαδή εάν διακόψεις το μνημόσυνο καλώς ποιείς, εάν δε όχι, ούχ αμαρτάνεις. Εφ΄ όσον όμως ο Κανών επαινεί και κρίνει άξιους τιμής τους πρό συνοδικής διαγνώσεως αποκόπτοντας το μνημόσυνον, είναι πρόδηλον ότι ψέγει και κατηγορεί τους μή αποκόπτοντας αλλά αναμένοντας την συνοδικήν διαγνώμην διότι είς πάσαν υπόθεσιν το εναντίον πρόδηλον.
Επειδή εάν οι αποκόπτοντες σπουδάζωσι να ελευθερώσωσι την Εκκλησίαν απο τα σχίσματα και τους μερισμούς (όπως αναφέρει ο Κανών), οι μή αποκόπτοντες δήλον ότι ποιούσιν μερισμούς και σχίσματα. Και εάν οι πρώτοι χωρίζωνται απο λύκου και ψευδεπισκόπου, οι δεύτεροι συντάσσονται μετά λύκου και ψευδεπισκόπου.
Εί δέ και απορήση τινάς διατί δεν καθορίζει ο Κανών και την τύχην των αναμενόντων την Συνοδικήν διαγνώμην, ευκόλως νοείται τούτο, όταν ορθώς και ούχι σφαλερώς εξηγηθή το νόημα του κανόνος. Διότι, ο Κανών έν προκειμένω, ΜΟΝΟΝ διά τους αποκόπτοντας ομιλεί και όχι διά τους μή αποκόπτοντας.
Ούτω επί παραδείγματι, ακούουμεν το αψευδέστατον στόμα του Κυρίου ημών Χριστού να εκφωνή το <<Μακάριοι οι ειρηνοποιοί ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται>> . Εδώ αποσιωπούνται οι ταραχοποιοί, αλλά ουδείς σώας έχων τάς φρένας θα φθάση ποτέ είς τοσαύτην παραπληξίαν ώστε να υπολάβη ότι και οι ταραχοποιοί άν δεν είναι μακάριοι, δεν είναι όμως και άθλιοι, διότι ο τοιαύτην εξήγησιν προσάγων έκ διαστροφής του νού ή έκ κακής προθέσεως παραλογίζεται.
Οι θείοι και ιεροί Κανόνες, όχι μόνον απαλλάσουν αυτούς (τους διακόπτοντας το μνημόσυνον) πάσης υποψίας σχίσματος, αλλά ομολογούν τους τοιούτους υποστηρικτάς της ενότητος της Εκκλησίας...και ού σχίσματι την ένωσιν της Εκκλησίας κατέτεμον, αλλά σχισμάτων και μερισμών την Εκκλησίαν εσπούδασαν ρύσασθαι. Διά ποιούς τα λέγει αυτά ο Κανών; γι' αυτοὐς που χωρίζουν τάς ευθύνας των ή γι' αυτοὐς που κοινωνούν με τους αιρετικούς για να μην γίνη σχίσμα; Που το βρήκατε γραμμένο να δικολαβείτε, ότι ο Κανών είναι δυνητικός και όχι υποχρεωτικός; Τι θα πή δυνητικός; Μήπως τάχα και ο Κανών λέγει πουθενά άν ένας επίσκοπος πέση είς αίρεση, όσοι θέλουν να τον μνημονεύουν και όσοι θέλουν άς χωρισθούν απο την κοινωνία του;
Ο ΙΕ΄ Κανών της Πρωτοδευτέρας δεν είναι δυνητικός, άλλ' όλως δι' όλου υποχρεωτικός. Ο Χωρισμός έκ των αιρετικών ουδέποτε είναι δυνητική πράξις... Ο Κανών απλώς κάνει αντιδιαστολήν μεταξύ των δύο περιπτώσεων χωρισμού απο της πρός τον πρόεδρον κοινωνίας και λέγει, ότι εάν μέν διά προσωπικό αμάρτημα χωρισθώμεν απ' αυτού πρό συνοδικής διαγνώσεως είμεθα σχισματικοί (σχίσμα ποιήση), ενώ, εάν διά περίπτωσιν γνωστής αιρέσεως χωρισθούμε, δεν είμαστε σχισματικοί ( ού σχίσματι την ένωσιν της Εκκλησίας κατέτεμον). Ο Κανών ΣΑΦΕΣΤΑΤΑ διδάσκει πότε ο χωρισμός αποτελεί σχίσμα και πότε δεν αποτελεί. Πότε δυνάμεθα και πότε δεν δυνάμεθα. Όταν όμως δυνάμεθα δεν σημαίνει ότι τάχα δεν είμαστε υποχρεωμένοι, αλλά τουναντίον η δυνατότης αναφύει την ηθικήν υποχρέωσιν.