O Θεός δώρησε στους ανθρώπους τό συγκεκριμένο φάρμακο της μετάνοιας, «ώς αν οi έκ ραθυμίας καί αμελείας έκπίπτοντες της αιωνίου ζωής διά της μετανοίας πάλιν μετά λαμπροτέρας καί περιφανεστέρας δόξης εις αυτήν έπανέρχωνται» (ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Ήθικά, 2, 7, 305-310. Πρβλ. 13, 222). Τήν ίδια διδασκαλία παραδίδουν οι 'Αγιοι Κάλλιστος και Ιγνάτιος Ξανθόπουλοι.
Ο Άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος είναι σε θέση να γράψει ότι «μετάνοια εστίν, ανάκλησις βαπτίσματος» (ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΝΑΙΤΗΣ, Κλίμαξ, 5, 2.) καί πολλοί Πατέρες φτάνουν μέχρι του σημείου νά θεωρήσουν αυτήν την πνευματική στάση ως «δεύτερον Βάπτισμα» (Βλ. γιά παράδειγμα: ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, Τριάδες, 2,2,17. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΣ, Λόγος 39,17.40,31. ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΝΑΪΤΗΣ, Κλίμαξ, 7, 8). Ό 'Άγιος Ισαάκ Σύρος σημειώνει: «Χάρις μετά χάριν μετά τό Βάπτισμα ή μετάνοια εδόθη τοις άνθρώποις. Μετάνοια γαρ εστίν αναγέννησις δευτέρα έκ του Θεού. Καί όνπερ έκ τής πίστεως αρραβώνα έδέξάμεθα, διά τής μετανοίας τό χάρισμα αυτού έκδεχόμεθα. Μετάνοια έστιν ή θύρα τού ελέους, ή άνεωγμένη τοις διώκουσιν αυτήν» (ΙΣΑΑΚ ΣΥΡΟΣ, Λόγος, 72). Αυτό δέν σημαίνει ότι ή Μετάνοια μπορεί νά υποκατασταθεί μέ τό Βάπτισμα ή νά προσφέρει κάποια δωρεά, πού εκείνο δεν πρόσφερε, συμπληρώνοντας το κατά κάποιο τρόπο: τό Βάπτισμα δίνει στον άνθρωπο ότι πρέπει γιά νά θεραπευτεί καί νά σωθεί· ή Μετάνοια, μόνη της, χωρίς τό Βάπτισμα, δεν μπορεί ούτε νά τον θεραπεύσει ούτε νά τόν σώσει. Ή σημασία τής Μετάνοιας μετά τό Βάπτισμα είναι νά επιτρέπει στό χριστιανό ν' αποστρέφεται τήν αμαρτία καί τά πάθη στά οποία ξαναπέφτει, νά καθαρίζεται καί νά θεραπεύεται έκ νέου άπ' αυτά· έτσι αποκαθιστά στην ολότητά της τήν κατάσταση τής χάρης πού δίνεται μέσα άπό τό μυστήριο, αναζωογονεί τη χάρη μέσα του και επιτρέπει άπό τήν αρχή τήν καρποφορία μέσα του. Στη Μετάνοια, ο άνθρωπος δέν ξαναβρίσκει κάποιο άλλο Βάπτισμα ούτε βέβαια τό Βάπτισμα πού δέχτηκε, καθώς ουδέποτε τό έχασε· ξαναβρίσκει όμως τους καρπούς τού Βαπτίσματος, πού είχε εγκαταλείψει λόγω τής οκνηρίας, τής αμέλειας καί τής έπιστροφής του στις αμαρτίες και τα πάθη.
Αναμφίβολα ή Μετάνοια δέν αφορά μόνο στό βαπτισμένο πού έχει αμαρτήσει. Είναι απαραίτητη σέ κάθε άνθρωπο, σ όποια κατάσταση καί άν βρίσκεται, όποιος θέλει ν' άποστραφεί τήν αμαρτία γιά νά στραφεί προς τό Θεό. Άφορά λοιπόν επίσης τόσο εκείνον, πού δέν έχει ακόμη βαπτιστεί καί τόν οποίο ό Θεός καλεί προς σωτηρία όσο καί εκείνον, πού βαδίζοντας ήδη στην οδό τής σωτηρίας, δέν έχει φθάσει μολοντούτο στην τελειότητα. Πρακτικά λοιπόν όλοι οι άνθρωποι πάντοτε έχουν ανάγκη τή Μετάνοια (ΙΣΑΑΚ ΣΥΡΟΣ, Λόγος, 55). Αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση τής θεραπείας του πεπτωκότος άνθρωπου· είναι πρωταρχικό θεμέλιο τής επιστροφής του στην υγεία καί τής σωτηρίας του. "Ετσι ή διδαχή τού Ευαγγελίου, ή αγγελία τού Ευαγγελισμού [Σ.τ.μ.: καλού νέου] τής σωτηρίας ξεκίνησε μέ τό κήρυγμα τής μετανοίας. Αυτό εγκαινιάζει καί χαρακτηρίζει τή διδασκαλία του Αγίου Ιωάννου τού Βαπτιστού (Ματθ. 3,8. Μάρκ. 1,4-5. Λουκ. 3,3.8). Παρόμοια αρχίζει ή δημόσια διδασκαλία του Χριστού, σύμφωνα μέ τους Ευαγγελιστές Ματθαίο καί Μάρκο: «Άπό τότε ίρξατο ό Ιησούς κηρύσσειν καί λέγειν μετανοείτε· ήγγικε γάρ ή Βασιλεία τών ουρανών (Ματθ. 4,17· πρβλ. Μαρκ. 1,15). Επίσης σύμφωνα μέ τό κατά Λουκάν Ευαγγέλιο [24,47), ό Χριστός ανακεφαλαιώνει καί κλείνει την αποστολή του στον κόσμο πριν άπό τήν Ανάληψή Του, ύπενθυμίζοντας τή μετάνοια. Βλέπουμε, ότι στην Αγία Γραφή, ό Πρόδρομος, ό Χριστός καί οί Απόστολοι κηρύσσουν διαρκώς τή μετάνοια καί τήν παρουσιάζει ώς ουσιαστική πρακτική γιά τή σωτηρία (Ματθ. 3,2.11· 4,17. Μάρκ. 1,4 15· 6,12. Λουκ. 3,3.8· 5,32· 13,3.5· 15,7.10· 24,47. Πράξ. 2,38· 3,19· 5,31· 11,18· 13,24· 17,30· 19,4· 20,21· 16,20. Ρωμ. 2,4-5. Β' Κορ. 7,10. Β' Γιμ. 2,25. Έβρ. 6,1. Β' Πέτρ. 3,9). Ό Αγιος Συμεών ό Νέος θεολόγος βλέπει στή μετάνοια τήν πρώτη εντολή (ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Κατηχήσεις, 14,44-45). Πολλοί Πατέρες διδάσκουν ότι τό μετανοείν είναι ή πνευματική ενέργεια, πού οφείλει νά προέχει όλων τών υπολοίπων· σ' αυτήν ό άνθρωπος πρίν άπ' όλα οφείλει σχεδόν αποκλειστικά ν' αφιερωθεί· στή μετάνοια είναι δυνατόν να συνοψιστεί ότι πρέπει νά πραγματοποιήσει, άπό τήν πλευρά του, κάποιος ώστε να θεραπευτεί και να σωθεί. Ο Άγιος Θαλάσσιος γράφει: «Σωτήρ έστιν ό Χριστός του σύμπαντος κόσμου, καί τήν μετανοιαν τοίς άνθρώποις εις σωτηρίαν έχαρίσατο» (Θαλάσσιος, Αγάπης εκατοντάς,2,76). Καί ό Άγιος Μάρκος ό Ερημίτης αρχίζει ώς εξής τό περί μετανοίας έργο του: «Ό Κύριος ημών Ίησούς Χριστός, ή του Θεού δύναμις καί Θεού σοφία, θεοπρεπώς, ώς οίδεν αυτός, της πάντων προνοών σωτηρίας, διαφόροις δόγμασι τον τής ελευθερίας θέμενος νόμον, ένα σκοπόν πρέποντα τοίς πάσιν ώρίσατο, λέγων, "Μετανοείτε", ώς έκ τούτου δυνατόν ημίν έπιγνώναι, ότι πάσα ή ποικιλία τών εντολών εις ένα καταλήγει τόν τής μετανοίας όρον, καθώς καί τοις άποστόλοις έν κεφαλαίω [Σ.τ.μ.: Συνοπτικά] ένετείλατο» (ΜΑΡΚΟΣ Ερημίτης, Περί μετανοίας, 1).
Ο Άγιος Ιωάννης τής Κλίμακος είναι σε θέση να γράψει ότι «μετάνοια εστίν, ανάκλησις βαπτίσματος» (ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΝΑΙΤΗΣ, Κλίμαξ, 5, 2.) καί πολλοί Πατέρες φτάνουν μέχρι του σημείου νά θεωρήσουν αυτήν την πνευματική στάση ως «δεύτερον Βάπτισμα» (Βλ. γιά παράδειγμα: ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, Τριάδες, 2,2,17. ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΝΑΖΙΑΝΖΗΝΟΣ, Λόγος 39,17.40,31. ΙΩΑΝΝΗΣ ΣΙΝΑΪΤΗΣ, Κλίμαξ, 7, 8). Ό 'Άγιος Ισαάκ Σύρος σημειώνει: «Χάρις μετά χάριν μετά τό Βάπτισμα ή μετάνοια εδόθη τοις άνθρώποις. Μετάνοια γαρ εστίν αναγέννησις δευτέρα έκ του Θεού. Καί όνπερ έκ τής πίστεως αρραβώνα έδέξάμεθα, διά τής μετανοίας τό χάρισμα αυτού έκδεχόμεθα. Μετάνοια έστιν ή θύρα τού ελέους, ή άνεωγμένη τοις διώκουσιν αυτήν» (ΙΣΑΑΚ ΣΥΡΟΣ, Λόγος, 72). Αυτό δέν σημαίνει ότι ή Μετάνοια μπορεί νά υποκατασταθεί μέ τό Βάπτισμα ή νά προσφέρει κάποια δωρεά, πού εκείνο δεν πρόσφερε, συμπληρώνοντας το κατά κάποιο τρόπο: τό Βάπτισμα δίνει στον άνθρωπο ότι πρέπει γιά νά θεραπευτεί καί νά σωθεί· ή Μετάνοια, μόνη της, χωρίς τό Βάπτισμα, δεν μπορεί ούτε νά τον θεραπεύσει ούτε νά τόν σώσει. Ή σημασία τής Μετάνοιας μετά τό Βάπτισμα είναι νά επιτρέπει στό χριστιανό ν' αποστρέφεται τήν αμαρτία καί τά πάθη στά οποία ξαναπέφτει, νά καθαρίζεται καί νά θεραπεύεται έκ νέου άπ' αυτά· έτσι αποκαθιστά στην ολότητά της τήν κατάσταση τής χάρης πού δίνεται μέσα άπό τό μυστήριο, αναζωογονεί τη χάρη μέσα του και επιτρέπει άπό τήν αρχή τήν καρποφορία μέσα του. Στη Μετάνοια, ο άνθρωπος δέν ξαναβρίσκει κάποιο άλλο Βάπτισμα ούτε βέβαια τό Βάπτισμα πού δέχτηκε, καθώς ουδέποτε τό έχασε· ξαναβρίσκει όμως τους καρπούς τού Βαπτίσματος, πού είχε εγκαταλείψει λόγω τής οκνηρίας, τής αμέλειας καί τής έπιστροφής του στις αμαρτίες και τα πάθη.
Αναμφίβολα ή Μετάνοια δέν αφορά μόνο στό βαπτισμένο πού έχει αμαρτήσει. Είναι απαραίτητη σέ κάθε άνθρωπο, σ όποια κατάσταση καί άν βρίσκεται, όποιος θέλει ν' άποστραφεί τήν αμαρτία γιά νά στραφεί προς τό Θεό. Άφορά λοιπόν επίσης τόσο εκείνον, πού δέν έχει ακόμη βαπτιστεί καί τόν οποίο ό Θεός καλεί προς σωτηρία όσο καί εκείνον, πού βαδίζοντας ήδη στην οδό τής σωτηρίας, δέν έχει φθάσει μολοντούτο στην τελειότητα. Πρακτικά λοιπόν όλοι οι άνθρωποι πάντοτε έχουν ανάγκη τή Μετάνοια (ΙΣΑΑΚ ΣΥΡΟΣ, Λόγος, 55). Αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση τής θεραπείας του πεπτωκότος άνθρωπου· είναι πρωταρχικό θεμέλιο τής επιστροφής του στην υγεία καί τής σωτηρίας του. "Ετσι ή διδαχή τού Ευαγγελίου, ή αγγελία τού Ευαγγελισμού [Σ.τ.μ.: καλού νέου] τής σωτηρίας ξεκίνησε μέ τό κήρυγμα τής μετανοίας. Αυτό εγκαινιάζει καί χαρακτηρίζει τή διδασκαλία του Αγίου Ιωάννου τού Βαπτιστού (Ματθ. 3,8. Μάρκ. 1,4-5. Λουκ. 3,3.8). Παρόμοια αρχίζει ή δημόσια διδασκαλία του Χριστού, σύμφωνα μέ τους Ευαγγελιστές Ματθαίο καί Μάρκο: «Άπό τότε ίρξατο ό Ιησούς κηρύσσειν καί λέγειν μετανοείτε· ήγγικε γάρ ή Βασιλεία τών ουρανών (Ματθ. 4,17· πρβλ. Μαρκ. 1,15). Επίσης σύμφωνα μέ τό κατά Λουκάν Ευαγγέλιο [24,47), ό Χριστός ανακεφαλαιώνει καί κλείνει την αποστολή του στον κόσμο πριν άπό τήν Ανάληψή Του, ύπενθυμίζοντας τή μετάνοια. Βλέπουμε, ότι στην Αγία Γραφή, ό Πρόδρομος, ό Χριστός καί οί Απόστολοι κηρύσσουν διαρκώς τή μετάνοια καί τήν παρουσιάζει ώς ουσιαστική πρακτική γιά τή σωτηρία (Ματθ. 3,2.11· 4,17. Μάρκ. 1,4 15· 6,12. Λουκ. 3,3.8· 5,32· 13,3.5· 15,7.10· 24,47. Πράξ. 2,38· 3,19· 5,31· 11,18· 13,24· 17,30· 19,4· 20,21· 16,20. Ρωμ. 2,4-5. Β' Κορ. 7,10. Β' Γιμ. 2,25. Έβρ. 6,1. Β' Πέτρ. 3,9). Ό Αγιος Συμεών ό Νέος θεολόγος βλέπει στή μετάνοια τήν πρώτη εντολή (ΣΥΜΕΩΝ ΝΕΟΣ ΘΕΟΛΟΓΟΣ, Κατηχήσεις, 14,44-45). Πολλοί Πατέρες διδάσκουν ότι τό μετανοείν είναι ή πνευματική ενέργεια, πού οφείλει νά προέχει όλων τών υπολοίπων· σ' αυτήν ό άνθρωπος πρίν άπ' όλα οφείλει σχεδόν αποκλειστικά ν' αφιερωθεί· στή μετάνοια είναι δυνατόν να συνοψιστεί ότι πρέπει νά πραγματοποιήσει, άπό τήν πλευρά του, κάποιος ώστε να θεραπευτεί και να σωθεί. Ο Άγιος Θαλάσσιος γράφει: «Σωτήρ έστιν ό Χριστός του σύμπαντος κόσμου, καί τήν μετανοιαν τοίς άνθρώποις εις σωτηρίαν έχαρίσατο» (Θαλάσσιος, Αγάπης εκατοντάς,2,76). Καί ό Άγιος Μάρκος ό Ερημίτης αρχίζει ώς εξής τό περί μετανοίας έργο του: «Ό Κύριος ημών Ίησούς Χριστός, ή του Θεού δύναμις καί Θεού σοφία, θεοπρεπώς, ώς οίδεν αυτός, της πάντων προνοών σωτηρίας, διαφόροις δόγμασι τον τής ελευθερίας θέμενος νόμον, ένα σκοπόν πρέποντα τοίς πάσιν ώρίσατο, λέγων, "Μετανοείτε", ώς έκ τούτου δυνατόν ημίν έπιγνώναι, ότι πάσα ή ποικιλία τών εντολών εις ένα καταλήγει τόν τής μετανοίας όρον, καθώς καί τοις άποστόλοις έν κεφαλαίω [Σ.τ.μ.: Συνοπτικά] ένετείλατο» (ΜΑΡΚΟΣ Ερημίτης, Περί μετανοίας, 1).
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
