Θεολογία τῆς συνάφειας ἢ ἀθεολογησία;

Ἀκούγεται ἀπίστευτο, εἶναι ὅμως ἀληθινό! Κάποιοι «θεολόγοι» τῶν καιρῶν μας, ἀφοῦ ἐξάντλησαν κάθε μέθοδο ἐντυπωσιασμοῦ τῶν ἀνθρώπων, ἐπιχειροῦν τώρα ἕνα προκλητικὸ βῆμα στὴ θεολογική τους σκέψη: Ὁμιλοῦν γιὰ νέο εἶδος θεολογίας, τὴν ὁποία τοποθετοῦν πάνω καὶ πέρα ἀπὸ τὴν πατερικὴ θεολογία καὶ τὴν ὀνομάζουν «συναφειακὴ θεολογία».
Τί σημαίνει ὁ ὅρος «συναφειακὴ θεολογία»; Σύμφωνα μὲ τὴν ἑρμηνεία ποὺ δίνουν οἱ ἴδιοι, σημαίνει τὸ νὰ βρίσκεται ἡ θεολογικὴ σκέψη σὲ ἐπαφή (συνάφεια) μὲ τὰ σύγχρονα προβλήματα. Τὰ σημερινὰ προβλήματα, λένε, διαφέρουν πολὺ ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἀντιμετώπισαν οἱ
Πατέρες στὴν ἐποχή τους· ἑπομένως δὲν μποροῦμε νὰ τὰ ἀντιμετωπίσουμε μὲ τὴν πατερικὴ θεολογία· χρειαζόμαστε μιὰ σύγχρονη θεολογικὴ σκέψη! Χρειαζόμαστε τὴ θεολογία τῆς «συνάφειας»!
Ὁ προβληματισμὸς αὐτὸς ἀναδείχθηκε κυρίως σὲ διεθνὲς συνέδριο ποὺ διοργανώθηκε ἀπὸ τὴν Ἀκαδημία Θεολογικῶν Σπουδῶν στὸ Βόλο, συνεχίζεται ὅμως μὲ σχετικὲς δημοσιεύσεις σὲ θεολογικὰ περιοδικά.
Μελετώντας τὰ σχετικὰ κείμενα διαπιστώνει κανεὶς καὶ μιὰ πρωτοφανὴ ἐπίθεση κατὰ τοῦ κορυφαίου Ρώσου θεολόγου π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, ὁ ὁποῖος πρὸ ἀρκετῶν δεκαετιῶν εἶχε ρίξει τὸ σύνθημα «ἐπιστροφὴ στὴ θεολογία τῶν Πατέρων», μίλησε γιὰ ἀνάγκη «νεοπατερικῆς σύνθεσης» (δηλαδὴ γιὰ θεολογικὴ δημιουργία ποτισμένη ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῶν Πατέρων) καὶ ὑποστήριξε σταθερὰ καὶ ἀποδεικτικὰ ὅτι «ὁ ἑλληνισμὸς ἀποτελεῖ αἰώνιο χαρακτηριστικὸ τοῦ Χριστιανισμοῦ».
Εἰδικὰ αὐτὸ τὸ τελευταῖο οἱ θεολόγοι τῆς «συνάφειας» τὸ χαρακτήρισαν «ἀγκάθι» στὴ θεολογικὴ σκέψη τοῦ Φλωρόφσκυ. Φυσικὰ δὲν πρωτοτύπησαν, ἀφοῦ αὐτὸς ὑπῆρξε ὁ κυριότατος λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο τὸν πολέμησαν οἱ ἄλλοι ὁμοεθνεῖς του, ποὺ ἤθελαν νὰ ἐπιβάλουν πλήρη ἐκρωσισμὸ τῆς ὀρθόδοξης θεολογίας. Ὅσον ἀφορᾶ τὸν κύριο προβληματισμό τους, εἶναι νὰ θλίβεται κανείς, διαπιστώνοντας τὴν ἀδιέξοδη πορεία ποὺ ἀκολουθοῦν καὶ ἡ ὁποία, ἀντὶ νὰ λύνει τὰ σύγχρονα προβλήματα, τὰ περιπλέκει περισσότερο καὶ δημιουργεῖ καὶ ἄλλα χειρότερα καὶ πιὸ πολὺ περιπλεγμένα καὶ ἀδιέξοδα! Μὲ πιὸ ἁπλὰ ἀλλὰ καὶ ξεκάθαρα λόγια: Ἡ θεολογία τῆς «συνάφειας» εἶναι στὴν οὐσία ἀθεολογησία καὶ εἶναι καθαρὰ προτεσταντικῆς προελεύσεως· δηλαδὴ πλάνη! Μήπως εἶναι ὑπερβολικὸς ἕνας τέτοιος χαρακτηρισμός;

Η ἐπικαιρότητα
τῆς πατερικῆς θεολογίας

Ἀπάντηση πειστικότατη στὸ παραπάνω ἐρώτημα δίνει ἕνα ἐξαίρετο κείμενο τοῦ μεγάλου θεολόγου π. Γεωργίου Φλωρόφσκυ, στὸ ὁποῖο διαπραγματεύεται ἀκριβῶς αὐτὸ τὸ ζήτημα. Γράφει:
«Συχνὰ μὲ κατέχει αἴσθημα περίεργον. Ὅταν μελετῶ τοὺς ἀρχαίους κλασσικοὺς τῆς χριστιανικῆς θεολογίας, τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, βρίσκω νὰ σχετίζον ται περισσότερο μὲ τὰ προβλήματα καὶ τὶς ταλαιπωρίες τῆς ἐποχῆς μου παρὰ ἡ παραγωγὴ τῶν νέων θεολόγων. Οἱ Πατέρες πάλευαν μὲ προβλήματα ὑπαρξιακά, μὲ τὶς ἀποκαλύψεις τῶν αἰωνίων θεμάτων ποὺ καταγράφηκαν στὴν Ἁγία Γραφή. Θὰ διακινδύνευα νὰ διατυπώσω τὴ γνώμη ὅτι ὁ Μ. Ἀθανάσιος καὶ ὁ Αὐγουστῖνος εἶναι πολὺ περισσότερο σύγχρονοι ἀπὸ πολλοὺς ἀπὸ τοὺς σύγχρονους θεολόγους. Ὁ λόγος εἶναι ἁπλούστατος: ἀσχολοῦνταν μὲ πράγματα καὶ ὄχι μὲ τοὺς
χάρτες, ἐνδιαφέρονταν ὄχι τόσο γιὰ τὸ τί μπορεῖ νὰ πιστέψει ὁ ἄνθρωπος, ὅσο γιὰ τὸ τί ἔχει πράξει ὁ Θεὸς γιὰ τὸν ἄνθρωπο. Ὀφείλουμε “σὲ μιὰ ἐποχὴ ὅπως ἡ δική μας” νὰ διευρύνουμε τὶς προοπτικές μας, νὰ ἀναγνωρίσουμε τοὺς δασκάλους τῆς ἀρχαιότητας καὶ νὰ ἐπιχειρήσουμε γιὰ τὴν ἐποχή μας μιὰ ὑπαρξιακὴ σύνθεση τῆς χριστιανικῆς ἐμπειρίας». Καὶ προσθέτει:
«Σήμερα ζοῦμε σὲ ἐποχὴ διανοητικοῦ χάους. Ἴσως ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος δὲν ἔχει ἀκόμα καταλήξει πουθενὰ καὶ ἡ ποικιλία τῶν γνωμῶν δὲν παρέχει ἐλπίδες προσεγγίσεως. Πιθανὸν τὸ μόνο φῶς στὸ διανοητικὸ σκοτάδι τῆς ἀπελπιστικῆς ἐποχῆς μας εἶναι ἀκριβῶς αὐτὴ “ἡ ἅπαξ παραδοθεῖσα τοῖς ἁγίοις πίστις” (Ἰούδα 3), ὅσο ἀπαρχαιομένη κι ἂν φαίνεται ἡ γλώσσα τῆς πρώτης Ἐκκλησίας κρινόμενη μὲ τὰ παροδικὰ μέτρα μας».
«Ἐπιστροφὴ στοὺς Πατέρες», τόνιζε ὁ Φλωρόφσκυ, «σημαίνει νὰ προχωρήσουμε, ὄχι νὰ ὀπισθοδρομήσουμε. Αὐτὸ ποὺ χρειαζόμαστε εἶναι νὰ εἴμαστε πιστοὶ στὸ πνεῦμα, ὄχι στὸ γράμμα τῶν Πατέρων, νὰ ἀφήσουμε τοὺς ἑαυτούς μας νὰ πυρακτωθοῦν ἀπὸ τὴ φλόγα τῆς ἀναμμένης ἐμπνεύσεώς τους, ὄχι νὰ συγκεντρώνουμε δείγματα γιὰ βοτανικὴ συλλογή»!
Καίριες ἐπισημάνσεις ἑνὸς πραγματικὰ μεγάλου θεολόγου! Τὸ σύνθημά του ἦταν:
«Μπροστὰ μὲ τοὺς Πατέρες»! Οἱ σημερινοὶ θεολογοῦντες φωνάζουν: «Πέρα ἀπὸ τοὺς Πατέρες»! Ἀλλὰ πέρα ἀπὸ τοὺς Πατέρες εἶναι τὸ χάος, ἡ πλάνη. Τόσο δύσκολο εἶναι νὰ γίνει ἀντιληπτὸ αὐτό;

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Ο ΣΩΤΗΡ ΑΡ. ΤΕΥΧΟΥΣ 2008